سماق از جمله محبوب ترین چاشنی های سنتی است که جایگاه ویژه ای برای استفاده همراه با غذاهای مختلف دارد. استفاده از سماق باعث ایجاد طعمی دلنشین و عطری دلپذیر برای مواد غذایی می شود.
در این مقاله قصد داریم که به معرفی کامل سماق، انواع سماق و بررسی خواص درمانی آن برای حفظ سلامت بدن بپردازیم.
سماق چیست؟
نام علمی سماق، Rhus coriaria می باشد که در قدیم "سماک" نیز تلفظ می شده است. گیاه سماق شبیه یک درختچه کوهستانی با میوه های خوشه ای است که معمولا بین 3 الی 5 متر ارتفاع دارد. این گیاه دارای شاخه های فراوان با انشعابات زیاد و رنگ مایل به سفید است.
رنگ میوه درخت سماق قرمز و قهوه ای است که طعمی گس دارد و پس از رسیدن ترش می شود. میوه سماق پس از کوبیدن به عنوان چاشنی همراه با غذاهایی نظیر کباب مصرف می شود.
این گیاه عموما در نواحی کوهستانی از جمله کوهستان های غرب آسیا، آمریکای شمالی و آفریقا می روید. در ایران نیز در کوهستان های آذربایجان غربی و شهرهای تبریز، اردبیل و سردشت یافت می شود.
درختچه های سماق معمولا نیاز به آب و هوای گرم و خشک برای رشد دارند و رطوبت و بارندگی زیاد باعث خراب شدن میوه های آن می شود. این درختچه ها برای رشد بیشتر از نور خورشید تغذیه می کنند و در صورت نبودن نور کافی، خشک و پژمرده می شوند.
برای تکثیر درختچه های سماق از روش های پاجوش، بذر، قلمه ساقه و ریزوم استفاده می کنند که بهترین زمان آن در پاییز یا آخر زمستان است.
اجزای سماق
میوه سماق شبیه به سایر میوه های دارای دو قسمت دانه و پوست است.
• دانه سماق
پس از آنکه میوه سماق را از درختچه چیدن، دانه آن را از پوست جدا می کنند و بعد از یک فرآیند انتخاب گزینشی، دانه های منتخب را برای خرد شدن به آسیاب منتقل می کنند. دانه های پودر شده سماق به عنوان چاشنی همراه غذا و نیز گیاه درمانی کاربرد دارند.
• پوست
پوست سماق دارای کاربردهای زیادی است که پس از جدا شدن از میوه برای صنعت چرم سازی و پوشاک، تولید رنگ، تولید تنباکو و سیگار و نیز وسیله تزئینی استفاده می شود.
انواع سماق
سماق ها با توجه به نوع مکان، آب و هوای منطقه و نوع برداشت به دو دسته سماق قرمز و سماق قهوه ای تقسیم می شوند.
• سماق قرمز
سماق قرمز بیشتر در آب و هوای آفتابی و مناطق کوهستانی آذربایجان غربی پرورش می یابد که نوع برداشت میوه آن باعث تاثیر در رنگ آن می شود. اگر در زمان برداشت میوه، پوست آن بطور کامل از سماق جدا نشود، رنگی مایل به رنگ قرمز پیدا می کند. البته سماق قرمز لزوما رنگ قرمز ندارد و گاهی دارای رنگ بنفش و ارغوانی می باشد.
این نوع سماق به دلیل اینکه دستکاری انساتی کمتری که دارد در نتیجه دارای محبوبیت بیشتری نسبت به سماق قهوه ای است. سماق قرمز طعمی ترش دارد که البته میزان ترشی آن از سماق قهوه ای کمتر است و به دلیل رنگ جذابش به عنوان یک عنصر تزئینی نیز استفاده می شود.
• سماق قهوه ای
زمانی که در هنگام برداشت میوه سماق، پوست آن به صورت کامل جدا شود، رنگی قهوه ای پیدا می کند و تبدیل به سماق قهوه ای می شود. این نوع سماق دارای مرغوبیت کمتری نسبت به سماق قرمز است و ترشی بیشتری دارد. البته در برخی مواقع دلیل ترشی زیاد سماق قهوه ای ترکیبش با گرد لیمو است که باعث تولید یک سماق تقلبی می شود.
ترکیبات سماق
سماق دارای طبعی سرد و خشک می باشد و حاوی مقادیر زیادی پروتئین، فیبر، آنتی اکسیدان، اسیدهای چرب امگا3، ویتامین C و پلی فنول هایی از جمله تانن است. در برگ های خشک سماق حدود 15 تا 30 درصد تانن و یک ماده زرد رنگ به نام میریستین وجود دارد. به همین علت، قابض و پاک کننده معده است که مصرف آن از انواع اسهال مزمن و خونریزی معده جلوگیری می کند.
ارزش غذایی سماق
هر 100 گرم از سماق دارای ارزش غذایی به شرح زیر است:
• پروتئین: 6.2 گرم
• فیبر: 6.1 گرم
• چربی: 4.7 گرم
خواص درمانی سماق
• جلوگیری از پیری زودرس
• موثر برای درمان عفونت های قارچی
• کمک به کاهش کلسترول و قند خون و در نتیجه مناسب برای درمان بیماری دیابت
• موثر برای تسکین دردهای شکمی
• موثر برای جلوگیری از ابتلا به سرطان ریه و سرطان پستان
• موثر برای تسکین گرفتگی های قاعدگی و درمان اختلالات مربوط به آن
• کمک به جلوگیری از پوکی استخوان
• کاهش دهنده التهابات بدن
• تقویت کننده دستگاه گوارش
• کمک به حفظ سلامت قلب
• تقویت استحکام لثه ها و کاهش دندان درد
• موثر برای سفیدی دندان ها
• کمک به کاهش وزن و لاغری شکم
• کاهش چین و چروک روی پوست و حفظ شادابی
عوارض جانبی مصرف بیش از اندازه سماق
ایجاد عارضه با مصرف سماق بسیار نادر است ولی سماق نیز مانند هر گیاه دارویی دیگر اگر بیش از اندازه مصرف شود، عوارض و مشکلاتی را برای بدن ایجاد می کند. از جمله این عوارض می توان به موارد زیر اشاره کرد:
• مسمویت با مصرف سماق تازه (سماق تنها باید به صورت خشک مصرف شود.)
• ناسازگاری طبعیت سماق با افراد سرد مزاج
• عدم استفاده روزانه سماق برای افراد لاغر به دلیل فعالیت ضد لیپاز و عدم جذب چربی در روده کوچک
• عدم استفاده زیاد در دوران بارداری به دلیل امکان سقط جنین
• عدم استفاده زیاد سماق به صورت همزمان با داروهای کاهش فشار خون و داروهای درمان دیابت
میزان مجاز مصرف سماق
استفاده از سماق به اندازه یک تا دو بار در روز باعث کاهش کلسترول و فشار خون می شود. بنابراین می توانید از سماق در هر وعده غذایی خود استفاده کنید ولی نباید در مصرف آن زیاده روی نمایید. سماق را می توانید همراه با انواع سالادها، غذاهای سرخ کردنی و انواع کباب میل نمایید.
روش های مصرف سماق
سماق از جمله طعم دهنده ها و چاشنی های غذایی است که دارای اثر ضد میکروب و ضد باکتری بسیار قوی می باشد. بنابراین علاوه بر استفاده سماق به صورت طعم دهنده می توانید به شکل چای، شربت و دمنوش نیز آن را مصرف نمایید.
موارد آشپزی مورد استفاده از سماق
• استفاده از پودر میوه سماق به عنوان ادویه برای غذاهای مختلف و سالادها
• مصرف طبیعی میوه و دانه های نارس سماق
• استفاده از میوه های سماق برای تهیه یک نوع نوشیدنی سنتی با عنوان لیموناد صورتی
روش تهیه شربت سماق
برای تهیه شربت سماق باید 2 فنجان آب و 2 فنجان شکر را درون یک قابلمه بریزید و روی حرارت متوسط گرم کنید. با هم زدن، شکر را درون آب حل کنید و پس از ترکیب کامل اجازه دهید تا در دمای اتاق خنک شود. سپس 3 قاشق غذاخوری سماق آسیاب شده را به ترکیب اضافه کنید و 5 دقیقه اجازه دهید تا دم بکشد. در پایان مواد را از صافی عبور دهید و مصرف نمایید. این شربت را می توانید به مدت 5 روز در ظرف در بسته درون یخچال نگهداری کنید.
روش تهیه دمنوش سماق
برای لاغری و کاهش وزن می توانید از دمنوش سماق استفاده کنید. به منظور تهیه این دمنوش باید 1 الی 2 قاشق از پودر سماق را درون آب جوش بریزید و به مدت 10 دقیقه اجازه دهید تا دم بکشد و سپس آن را مصرف نمایید.
برای لاغری شکم و کاهش چربی های این قسمت باید بعد از هر وعده غذایی، به اندازه نصف قاشق چایخوری سماق را درون آب بریزید و میل کنید.
برای خرید چاشنی سماق می توانید از سایت فروشگاه آنلاین میسو مارکت در دسته بندی ادویه، چاشنی و مخلفات غذا و در قسمت ادویه و چاشنی روی سماق و ادویه کبابی کلیک کنید.
